Tekenbeet en ziekte: zo voorkom je het bij mens en dier
Teken komen voor in het bos, het park, de hei, de duinen of in de tuin. Vaak zitten ze in de buurt van bomen of struiken. Vooral waar het gras hoog is of tussen dode bladeren. Zodra de temperatuur stijgt boven de 5 tot 10 °C worden de teken actief. In de maanden maart tot en met oktober bestaat de grootste kans dat een teek zich vastbijt in de huid van mens (of dier). Elk jaar lopen ruim 1 miljoen mensen een tekenbeet op en krijgen meer dan 22.000 mensen de ziekte van Lyme door een tekenbeet. Deze ziekte kun je voorkomen door na elk uitstapje ‘in het groen’ jezelf en waar nodig anderen altijd te controleren op teken.
Teken: wat zijn dat en hoe herken ik ze?
Teken zijn geleedpotigen en lijken op kleine platte spinnetjes. Teken ondergaan vier levensstadia: ei, larve, nimf en volwassen teek.
Van links naar rechts de larve, nimf, mannetje en het vrouwtje van de schapenteek (foto: Fedor Gassner)
Een teek is erg klein, 1 tot 3 milimeter. Na een tekenbeet, zie je vaak een zwart puntje op je huid. Doordat de teek bloed opzuigt, zwelt de teek na een paar dagen op tot een grijsachtig bolletje. Vaak niet groter dan een erwt. Het is het vrouwtje die zich na de paring volzuigt met bloed, want zij heeft het bloed nodig voor de ontwikkeling van haar eitjes. Ze legt wel 1.000 tot 2.000 eieren! Mannetjes hebben geen bloed nodig en bijten dus niet.
De hele cyclus van ei, tot larf, tot nimf tot volwassen teek duurt maar liefst drie tot vier jaar. Als de vrouw eitjes heeft gelegd, gaat ze vaak dood. Ze legt dus maar één keer eitjes, maar wel gelijk duzenden. Een tekendame ‘ontploft’ als het ware van de eitjes en die kunnen in principe allemaal op één persoon of dier terechtkomen.
Wanneer zijn teken actief?
Zodra de temperatuur stijgt boven de 5 tot 10 °C worden de teken actief. In de maanden maart tot en met oktober bestaat de grootste kans dat een teek zich vastbijt in de huid van mens (of dier).
Teken kruipen direct naar het licht, dus omhoog. Soms hoor je van mensen dat er duizenden teken tegen de muur omhoog kruipen. Dan is er een vrouwtjesteek binnenshuis bevallen en zoeken haar jongen het licht op.
Tekenbeet en de gevolgen voor mensen
Ziekte van Lyme
1 op de 5 teken kan een bacterie met zich meedragen die bij de mens ziekte van Lyme kan veroorzaken. De ziekte van Lyme wordt ook wel tekenziekte genoemd, omdat je Lyme kunt krijgen na een beet van een teek die besmet is met de bacterie Borrelia Burgdorferi. Hoe langer een teek in de huid heeft gezeten, hoe groter de kans dat hij de bacterie op de mens overdraagt. Het eerste symptoom van de ziekte van Lyme bij de mens is vaak een ringvormige uitslag (70% van de gevallen) rond de tekenbeet die rood, of blauwachtig van kleur is. Deze vlek (erythema migrans) verdwijnt na verloop van tijd. Het feit dat er geen ring zichtbaar is of is geweest, wil echter niet zeggen dat je niet besmet bent.
Iemand die Lyme heeft, krijgt in eerste instantie last van griepachtige verschijnselen. Als de ziekte onopgemerkt blijft, kan een heel scala aan klachten ontstaan, variërend van huidaandoeningen tot gewrichtsklacht en zelfs hartritmestoornissen. Om Lyme te voorkomen is het zaak om een teek zo snel mogelijk te verwijderen. Als het diertje korter dan 24 uur bloed heeft kunnen zuigen, is de kans op Lyme nihil. De ziekte is te behandelen met antibiotica maar ook hier geldt: hoe eerder je erbij bent, hoe beter.
Het Landelijk InformatieCentrum Gezelschapsdieren (LICG) heeft een praktisch document gemaakt over ziektes die een teek bij zich kan dragen. Ook vind je op deze website meer informatie over teken.
Download de tekengids van LICG
Tekencontrole na een tekenbeet
Bij verschillende instanties kun je terecht om meer te weten te komen over teken. Ook zijn er video's gemaakt en is er informatiemateriaal in omloop hoe je nu het beste kan controleren op teken. Hiervoor kun je bijvoorbeeld terecht bij Stigas, het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) en de GGD Drenthe.
Systematische tekencontrole
Stigas, de organisator van de Week van de teek, heeft een korte animatiefilm gemaakt waarin wordt uitgelegd hoe je je hele lichaam systematisch kunt controleren op teken.
Ook heeft Stigas een beeldverhaal gemaakt waarin staat uitgelegd hoe je je hele lichaam systematisch kunt controleren op teken.
Gratis posters
Verder heeft het RIVM duidelijke en handige posters gemaakt die je gratis mag downloaden. Handig om op te hangen bij bijvoorbeeld de sportvereniging. er is een poster voor volwassenen en een poster voor kinderen.
App ‘Tekenbeet’
De app ‘Tekenbeet’ van het RIVM kun je (ook buiten, zonder internetverbinding!) opzoeken hoe teken eruit zien en zie je wat je moet doen om teken correct en snel te verwijderen. Ook is er een directe link naar de Tekenradar. Deze app is gratis te downloaden in de Google Play Store (Android) en de App Store (iPhone).
Tekencontrole speciaal voor kinderen
De GGD Drenthe heeft speciaal voor jonge kinderen een badkamerhanger, poster en een flyer gemaakt met informatie over teken en wat te doen bij een tekenbeet. Scholen kunnen het informatiemateriaal over teken gratis bestellen. Ook onderstaande video is speciaal voor kinderen gemaakt.
O jee, een tekenbeet Wat nu?
Na een heerlijke dag in het ‘groen’ blijkt dat je toch gebeten bent door een teek. Het is belangrijk dat je de teek direct verwijdert. Volg deze 5 stappen:
- Pak een pincet of tekentang
- Pak de teek zo dicht mogelijk op de huid vast
- Trek de teek recht omhoog eruit
- Noteer de datum dat je de teek hebt verwijderd
- Houd de huid 3 maanden in de gaten: bij verkleuring van de huid of ziekteverschijnselen neem je contact op met de huisarts.
- Meld de tekenbeet bij de Tekenradar. Op deze website kun je meer informatie vinden over teken. Ook verrichten de initiatiefnemers onderzoeken uit naar de teek.
Voorkomen van een tekenbeet is beter dan...
Met mooi weer wil je er toch lekker op uit. Naar het bos, duinen of gewoon het park bij je in de buurt. Belangrijk is om dan gesloten en huidbedekkende kleding te dragen. Je kunt zelfs sokken, schoenen en je broek inspuiten met een insectenwerend middel. Onbedekte huid kun je insmeren met anti-insectenmiddel waar DEET inzit. Echter geven deze maatregelen geen 100% bescherming. Blijf dus altijd jezelf controleren nadat je buiten bent geweest.
Tekenbeet en de gevolgen voor dieren
De teek kan, naast dat hij een bacterie met zich meedraagt die bij de mens ziekte van Lyme kan veroorzaken, ook een parasiet bij zich dragen. Die parasiet veroorzaakt voornamelijk bij honden de ziekte Babesiose.
Babesiose
Babesiose of tekenkoorts wordt veroorzaakt door de parasiet Babesia, die wordt overgebracht door teken. Tot voor kort kwam deze parasiet alleen in zuidelijke landen voor, maar ‘dankzij’ de klimaatsverandering zijn er al besmette teken in Nederland aangetroffen. Infectie bij de mens komt uiterst zelden voor. Ook onder Nederlandse katten zijn nog geen met Babesiose besmette dieren aangetroffen.
Honden kunnen er echter levensgevaarlijk ziek van worden. De parasiet dringt de rode bloedcellen van de hond binnen en veroorzaakt kortademigheid, koorts, bloed bij de urine en plotselinge sterfte. Als een teek binnen 24 uur verwijderd wordt, krijgt Babesia geen kans zich te verspreiden.
5 misverstanden over tekenbeten en huisdieren
1. Teken zijn net zo gemakkelijk te voorkomen als vlooien
Nee, dat is niet waar. Teken doet een dier buiten op, in het gras of in het bos. Terwijl vlooien juist binnenshuis leven en zich daar op het dier ook voortplanten. Hoewel je natuurlijk wel een bestrijdingsmiddel op de hond of kat kunt aanbrengen dat ervoor zorgt dat beduidend minder teken de verhuizing van gras naar dier overleven, kun je het bos niet behandelen.
Geen enkel tekenmiddel biedt op de hond honderd procent bescherming, dus dieren kunnen toch nog gebeten worden. Bij de kat is tekenbestrijding nog lastiger. De stoffen in anti-tekenmiddelen hechten zich slechter aan de kat dan aan de hond waardoor er maar weinig middelen zijn die de kat echt goed langdurig beschermen.
2. Teken vallen vanuit bomen op hun gastheer
Teken zitten niet boven in bomen, maar meestal gewoon op het gras. Daar komen de eitjes uit en wachten de teken tot er een met bloed gevulde gastheer langskomt.
3. Je moet een teek linksom uit een dier draaien
Nee, het maakt niet uit of je links- of rechtsom draait. Een teek heeft geen schroefdraad. Waarom er dan een pijltje staat op een tekenpincet? Om van het gezeur af te zijn!
4. Wanneer je een teek niet goed verwijdert en het kopje blijft zitten, kan een dier daar erg ziek van worden
Een dier wordt ziek als je ervoor zorgt dat de teek zijn maaginhoud in het dier spuugt. Dat kan gebeuren als je hem probeert ‘voor te behandelen’ met wasbenzine, alcohol of sigarettenpeuken. Of wanneer je erin knijpt als je hem verwijdert. Dan druk je de teek als het ware als een pipetje leeg. Als er echter een stukje teek in het wondje blijft zitten, komt dat er vanzelf weer uit.
Sommige mensen vertellen verhalen over enorme etterende wonden en zelfs van teken die weer aan zouden groeien als hun kop nog in een dier zat. Dat zou die teek wel willen! Een tekenkopje dat is blijven zitten, komt eruit als een splinter en soms kan dat een beetje zweren. Maar daar wordt een dier niet ziek van.
5. Honden en katten worden niet ziek van de ziekte van Lyme
Dat klopt niet. Honden en katten kunnen dezelfde klachten van Lyme krijgen als de mens. Wel komt Lyme bij honden veel minder vaak klinisch voor dan bij mensen. Sinds kort is er een vaccin tegen de ziekte van Lyme beschikbaar.