Dagelijks lees je verhalen over jaloerse katten. Katten die jaloers zijn op een nieuwe partner of wat te denken van de katten die opeens jaloers worden als er een baby in het gezin is bijgekomen. Ze vragen plots meer aandacht en/of gaan zelfs naast de bak plassen! Is dit nu jaloers gedrag of is het toch op een andere manier te verklaren?
Wat is jaloers gedrag?
Er zijn verschillende bronnen die 'jaloers zijn' omschrijven. Volgens mij komt het ongeveer op hetzelfde neer. Als ik het moet beschrijven is het zoiets als: een emotie of beter gezegd gemoedstoestand, waarbij je datgene wenst te krijgen wat een ander reeds heeft gekregen. Of juist vervelend ervaart dat de ander iets heeft wat je zelf niet hebt. Dit kan zowel om materie, eigenschappen als om relaties gaan.
Primaire en Secundaire emoties
Primaire emoties: de 4 B’s Emoties of gemoedstoestanden komen voort uit de basis van een van de 4 B’s. Namelijk: boos – bang – blij – bedroefd. Dit is een handig geheugensteuntje. Om gedrag goed te benoemen, kun je beter agressie – angst – vreugde/blij en verdriet zeggen als we het over dieren en dus ook katten hebben. Deze uitingen komen instinctief naar boven als reactie op iets wat gaande is. Dit doet ons lichaam en geest, zodat wij direct kunnen reageren uit bescherming voor onszelf. Denk hierbij aan vluchten uit angst, of juist aanvallen uit boosheid. Dit signaal krijgt het lichaam vanuit de hersenen om ervoor te zorgen dat we kunnen overleven. Er bestaat geen twijfel dat onze geliefde huiskatten deze basisemoties ook bezitten.
Secundaire emoties: reacties/feedback op de eerste emoties Het klinkt ingewikkeld, maar dat valt gelukkig best mee. Deze emoties komen voort uit de basis, maar zijn iets complexer. Secundaire emoties zijn onder andere wraak – schaamte – jaloezie – schuldgevoel. Dit zijn uitingen die je pas kan voelen als je beschikt over zelfreflectie en zelfbewustzijn.
Dit laatste hebben katten niet en is handig te zien, omdat een kat zichzelf niet herkent in een spiegel bijvoorbeeld. Hoe vaak hebben we niet die schattige filmpjes gezien van een kat die tegen zijn eigen spiegelbeeld staat te grommen en te ‘dansen’ met hoge rug. Erg hilarisch, omdat wij onszelf juist wél herkennen.
Een voorbeeld dat ik altijd benoem tijdens mijn workshops om dit uit te leggen is het volgende: ik ben bedroefd/verdrietig omdat ik te dik ben. Dit is een primaire uiting. Schaamtegevoel is niet van toepassing, tótdat er een ander persoon zich in de conversatie mengt. De ander zegt namelijk tegen mij dat ik te dik ben. Dat vind ik naar om te horen en ik neem zijn/haar reactie in me op. Dan kan ik me gaan schamen voor mijn postuur, want ook de anderen vinden mij te dik. Het schaamtegevoel is een emotie die zich vormt uit de basis B-Bedroefd. Ik kan mezelf pas gaan schamen, als ik rekening houd met wat anderen zeggen of vinden van mij. Deze gedachte ontstaat in een specifiek gedeelte van de hersenen, de Prefrontale Cortex. Bij dieren is dit niet tot nauwelijks ontwikkeld (uitzonderingen zoals apen (mensachtigen) daargelaten).
Jaloerse gedragingen bij katten
Antropomorfisme: vermenselijken van gedrag Vermenselijken van (dier)gedrag is een menselijke emotie koppelen aan een bepaalde gebeurtenis. Ikzelf doe dit ook bij mijn katten, want daar ben ik tenslotte ook maar ‘een mens’ en niet altijd objectief. Het is niet gek dat we dit (vaak onbewust) doen. Het wordt ons namelijk letterlijk met de paplepel ingegoten. Alle tekenfilms van vroeger bevatten stripfiguren die menselijke karaktertrekken bezitten. Denk aan Garfield of de Gelaarsde kat bijvoorbeeld. Garfield houdt de eigenaar expres voor het lapje als hij geen lekkernij krijgt. En wat denk je van de manipulatieve Gelaarsde Kat die alles doet om zijn zin door te drukken. Later in het verhaal is hij zelfs een persoonlijkheid in de huishouding van de markies. Vreemd is het dus niet dat we kattengedrag vermenselijken. In principe is het ook geen enkel probleem tot het moment dat wij er last van ervaren en het niet meer kunnen verklaren of oplossen.
Is jaloers kattengedrag te verklaren?
Komst van een baby Al het gedrag is uiteindelijk verklaarbaar en heeft dan ook niets met jaloezie te maken.Gedraagt de kat zich anders sinds de komst van de baby en eist ze aandacht op terwijl jij met de voeding bezig bent? Denk dan eens goed na wat jij anders doet.
Voorheen kwam de kat kroelen als je na een werkdag eindelijk rustig op de bank zat. Heerlijk samen quality-time toch? Nu ben je druk met werk, baby verschonen, huishouden en baby voeden. Doe je dit laatste ook weer op de bank, dan is dat misschien wel het enige moment van de dag dat je rustig zit. En dus ziet de kat zijn kans schoon om weer lekker te knuffelen… zoals vroeger! Maar nu wordt het gedrag niet beschouwd als quality-time, maar als jaloezie omdat jij met de baby op de bank zit.
Naast de kattenbak plassen Katten beginnen soms ook te plassen naast de kattenbak, zodra er een baby is geboren. Doen ze dit uit jaloezie, of juist omdat er minder tijd en aandacht besteedt wordt door de eigenaar om de kattenbak schoon te houden? Of zijn er te weinig goede kattenbakken beschikbaar in huis? Met een baby erbij wordt het ‘drukker’. Drukker met visite, op en neer lopen voor verschonen, voeden van de baby en ga zo maar door. En er komt ineens een enorm schel en hard geluid bij waar katten normaal gesproken niet goed tegen kunnen. Katten horen 20x beter dan mensen en vooral die hoge schelle tonen zijn echt verschrikkelijk voor hun. Daarom moeten juist in deze tijd ook de kattenbakken geoptimaliseerd worden en beschikbaar zijn in rustige ruimtes in huis. Maar daar wordt niet altijd even goed aan gedacht. Het is vrij logisch dat een kat zelf een geschikte plek gaat zoeken om veilig en in alle rust te kunnen plassen of poepen. Ook al is die plek in onze gedachte volstrekt onlogisch, dat maakt voor de kat geen fluit uit. Een veel gekozen plek is lekker op het zachte dekbed boven op de slaapkamer als die kleine herrieschopper beneden in de box ligt.
Nieuwe partner van de eigenaar En wat denk je van die katten die jaloers zijn op de partner van de eigenaar? Ook hier geldt dat de eigenaar zijn of haar aandacht veel minder schenkt aan de kat en plots wel aan de nieuweling in huis. Vaak begint een nieuwe relatie als een lat-relatie, waarin de nieuwe partner af en toe langs komt. Super frustrerend deze onzekerheid alleen al. Katten willen zoveel mogelijk controle en voorspelbaarheid. Dat is niet van toepassing bij een beginnende relatie. Deze bezoekjes kunnen stressvol zijn voor katten. Vreemd persoon, nieuwe vreemde geuren, inpalmen van bezittingen in het veilige territorium én dus ook nog eens minder aandacht van de eigenaar! De kat mocht eerst overal in huis komen, inclusief de slaapkamer ‘s nachts. Nu blijft de partner een nachtje slapen en wordt de deur dichtgehouden. Ben jij als kat jouw vaste en favoriete slaapplekje plotseling kwijt. Zou jij ook boos kunnen worden en jezelf anders gedragen dan normaal…..?
Het is niet raar dat je gedrag linkt aan gebeurtenissen en ook zeker niet dat we er per ongeluk een menselijke emotie aanhangen. Maar probeer de situatie objectief en realistisch te bekijken en dan vind je altijd de logica erachter.
Over de auteur
Anneke Houbraken is gediplomeerd gedragstherapeut voor katten én geaccrediteerd door de SPPD. Sinds 2014 heeft ze een eigen praktijk, Miauw-Kattentherapie. Ze is geboren op een boerderij en altijd omringd geweest door verschillende dieren. Toch trokken katten haar aandacht. Naast eigenaren en hun kat(ten) helpen met het oplossen en voorkomen van probleemgedrag, verzorgt Anneke ook op regelmatige basis lezingen en workshops over kattengedrag. Daarnaast is ze stagebegeleider en gastdocent. En natuurlijk heeft ze zelf ook katten. Drie stuks om precies te zijn: een kruising Europees korthaar en twee Ragdolls.
